Powiązanie maksymalnego pułapu oprocentowania kredytów i pożyczek z wielokrotnością stopy lombardowej NBP funkcjonuje obecnie w polskim systemie prawnym, a także przewidywane jest jako rozwiązanie dla nowej regulacji. Ale regulacja w takim lub zbliżonym kształcie nie występuje w żadnym innym kraju na świecie.

Sugeruje to, że regulator polskiego rynku albo wypracował bardzo nowatorskie rozwiązanie, albo poszedł drogą, której nie obrał nikt inny ze względu na brak właściwego umocowania teoretycznego i empirycznego takiej regulacji. Regulacje maksymalnego oprocentowania, które obowiązują w niektórych innych krajach oparte są albo o przeciętny poziom oprocentowania kredytów konsumpcyjnych danego typu (niedopuszczalne jest przekroczenie poziomu maksymalnego oprocentowania o pewną stałą (procentowo) wielkość (Francja i Niemcy), albo ustalona jest stała maksymalna stopa procentowa – Japonia. Jednak większość krajów Unii Europejskiej, po przeprowadzeniu analizy zysków i strat, nie zdecydowała się na wprowadzanie jakiejkolwiek regulacji.

Ryzyko dla każdego

Regulacja wiążąca maksymalną wysokości stopy procentowej z wielokrotnością stopy lombardowej NBP generuje znaczące ryzyko zarówno po stronie konsumentów, jak i dostawców kredytów i pożyczek, powodując bardzo znaczące wahania maksymalnej stopy procentowej. Zmiana poziomu stopy lombardowej o 2 pp. w ciągu roku, co zdarzyło się choćby w ciągu ostatniego roku, powoduje zmianę stopy maksymalnego oprocentowania o 8 pp. przy założeniu regulacji w postaci czterokrotności stopy lombardowej i aż 20 pp., w przypadku regulacji uzależniającej wielkość oprocentowania od dziesięciokrotności stopy lombardowej. Biorąc pod uwagę, że zyski przedsiębiorstw działających na rynku finansowych osiągane są jedynie z wypracowanej nadwyżki przychodów odsetkowych nad wielkością poniesionych kosztów (uwzględniających również straty związane z opóźnieniami, które są proporcjonalne do pożyczonego kapitału), tak znaczące zmiany mogą oznaczać dla wielu graczy „być albo nie być” na tym rynku.

Rzadko uświadamianą konsekwencją powiązania maksymalnego oprocentowania z wielokrotnością stopy lombardowej jest również szybsze ograniczenie podaży kredytów i pożyczek niż miałoby to miejsce w przypadku regulacji stabilnej. Powiazanie maksymalnej stopy procentowej z wielkością zewnętrzną, jaką jest stopa lombardowa NBP, skutkuje zmniejszeniem podaży dla klientów najwyższego ryzyka jeszcze w sytuacji, gdy w warunkach stabilnej maksymalnej stopy procentowej mogliby otrzymać kredyt, pożyczkę. Świadczą o tym wyniki badań przeprowadzonych na zlecenie KPF na grupie banków i firm działających na rynku consumer finance – deklarują one ograniczenie podaży w sytuacji, gdy maksymalne oprocentowanie znajduje się jeszcze 2-4 pp. powyżej stopy procentowej, zapewniającej optymalne zyski dla danej grupy klientów.

Uzależnienie maksymalnej stopy procentowej od stopy lombardowej nie bierze pod uwagę również długoterminowych skutków procesów zachodzących na rynku. W ostatnich latach widoczna jest bowiem tendencja stabilizacji stóp procentowych na bardzo niskich poziomach. Dotyczy to większości wysokorozwiniętych gospodarek, do grona których Polska aspiruje. Przy spadku poziomów wszystkich stóp procentowych do poziomu bliskiego zera, funkcjonowanie regulacji uzależniającej w sposób multiplikatywny wysokość odsetek od jakiejkolwiek stopy NBP doprowadzi nieuchronnie do wstrzymania akcji pożyczkowej nawet dla najbardziej wiarygodnych klientów.

 Wnioski z historycznych doświadczeń

Wnioski z przeszłości wskazują również, że regulacja maksymalnego oprocentowania uzależniająca rate-cap od stopy lombardowej jest powiązana z jakością portfela należności w sposób generujący dodatkowe ryzyko dla firm działających na rynku pożyczek i kredytów. Stopa lombardowa z racji tego, że stanowi instrument prowadzonej przez NBP polityki pieniężnej, często porusza się pro-cyklicznie. W okresach lepszej koniunktury podnosi się, żeby hamować presję na wzrost cen, związaną z wysokim popytem. W okresie pogorszenia koniunktury obniża się, jako element polityki zachęcania do zwiększonej konsumpcji. Niestety, w warunkach gorszej koniunktury pogarszają się też zazwyczaj portfele należności. W sytuacji, gdy maksymalna stopa procentowa powiązana jest ze stopą lombardową, instytucje udzielające kredytów i pożyczek muszą obniżać oprocentowanie, gdy pogorszeniu ulegają ich portfele należności. Prowadzi to do skumulowania negatywnych efektów i może skutkować wypadnięciem części graczy z rynku i w konsekwencji ograniczeniem konkurencji rynkowej.

Odpowiedź na pytanie, czy powinniśmy regulować wysokość maksymalnych odsetek, wydaje się zatem jednoznaczna. Uzależnienie maksymalnej stopy procentowej od stopy lombardowej, to rozwiązanie rodzące szereg wątpliwości. Stoi ono niestety w sprzeczności z argumentami teoretycznymi i empirycznymi, stwarzając przy okazji niepotrzebne dodatkowe ryzyko dla sektora finansowego.

dr Piotr Białowolski

dr Piotr Białowolski, doktor nauk ekonomicznych, adiunkt w Katedrze Ekonomii I w SGH oraz Visiting Researcher na Uniwersytecie w Mediolanie.

Aktywność badawcza – analiza wzorców zachowań gospodarstw domowych, ich modelowanie na rynku kredytowym, prowadzenie kwartalnego badania aktywności gospodarstw domowych na rynku finansowym, także badania w sektorze bankowym, ocena wpływu wskaźnika ogólnego nastroju gospodarczego na oczekiwania inflacyjne gospodarstw domowych, ocena wpływu „extreme response bias” na formowanie oczekiwań inflacyjnych gospodarstw domowych, prognozowanie zmiennych ekonomicznych z wykorzystaniem danych koniunktury, ocena wpływu przeterminowanych należności na sytuację przedsiębiorstw, konstruowanie indeksu wrażliwości finansowej włoskich gospodarstw domowych.

Dorobek naukowy – od 2002 roku autor lub współautor ok. 130 publikacji, udział w 27 projektach badawczych z zakresu m.in. kondycji gospodarstw domowych, sektora finansowego, desezonalizacji szeregów czasowych w badaniach koniunktury, prognozowania, konkurencyjności gospodarki polskiej. Współautor publikacji „Skutki maksymalnego oprocentowania – wpływ na polski rynek finansowy”

Pełna wersja raportu „Skutki maksymalnego oprocentowania – wpływ na polski rynek finansowy” dostępna jest do pobrania tutaj:

http://www.zpf.pl/pliki/raporty/raport_skutki_maksymalnego_oprocentowania_p.bialowolski.pdf.