Klient sektora instytucji pożyczkowych jest w pierwszej kolejności, o czym często się zapomina, klientem rynku kredytu konsumenckiego. Uregulowania tego rynku i poziom ochrony jego klientów są praktycznie takie same dla każdego z jego sektorów: bankowego, SKOK czy instytucji pożyczkowych. Przedsiębiorcy z szeroko rozumianego rynku kredytu konsumenckiego mają więc te same obowiązki na etapie przedumownym, w okresie trwania umowy i po jej zawarciu. Pytając zatem o to, czy klient instytucji pożyczkowych może czuć się bezpieczny, zaciągając pożyczkę w instytucji pożyczkowej, można udzielić odpowiedzi pozytywnej.

To jednak nie jest pełna odpowiedź na pytanie o bezpieczeństwo klientów. Poziom bezpieczeństwa klientów na rynku pożyczek niebankowych z pewnością wzrósł w ostatnich kilku latach, zatem warto przeanalizować przyczyny tego pozytywnego zjawiska.

Rynek i samoregulacja

Poprawa standardów praktyk biznesowych wynikała z kilku podstawowych faktów. Po pierwsze, zadziałała tu bardzo skutecznie rosnąca konkurencja, zarówno jeśli chodzi o cenę jak i jakość świadczonych usług. Po drugie, ograniczona liczba profesjonalnych uczestników rynku, działających transparentnie i w zdecydowanej większości skupionych w organizacjach samorządowych, w sposób naturalny wyrównywała poziom standardów praktyk biznesowych. Jednocześnie popyt rynkowy był zaspakajany w coraz większym stopniu nie przez firmy bardzo małe, lokalne, trudne do monitorowania zarówno przez UOKiK czy organizacje konsumenckie. Ten popyt był realizowany przez instytucje pożyczkowe, dbające o swój wizerunek i poddane monitoringowi wspomnianego już UOKiK oraz Rzecznika Finansowego. Ponadto Członkowie Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych zobowiązują się nie tylko do stosowania zasad dobrych praktyk w sprzedaży produktów kredytowych, ale również do przeprowadzania audytu etycznego stosowanych praktyk biznesowych. Poddają się także rozstrzygnięciom Komisji Etyki, która w przypadku wniosków w tym zakresie, zgłaszanych przez klientów (konsumentów, kontrahentów lub z „urzędu”), bada zgodność praktyk biznesowych z dobrymi praktykami. Mając narzędzia do odwołania się, klient instytucji pożyczkowych ma zatem prawo czuć się bezpieczny – o ile wybierze produkt oferowany przez instytucje, które przyznają się do przynależności do organizacji samorządowych.

Zmiany w otoczeniu prawnym

Drugim ważnym czynnikiem poprawy bezpieczeństwa klientów sektora pożyczkowego były zmiany, jakie w ostatnich dwóch latach nastąpiły w jego otoczeniu prawnym.

Zmiana przepisów ustawy o kredycie konsumenckim sprawiła, że instytucja pożyczkowa stała się terminem legalnym – podmiotem, który może prowadzić gospodarczą działalność wyłącznie jako spółka z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółka akcyjna, dysponując kapitałem w kwocie co najmniej 200 000 zł, z restrykcyjnymi wymogami co do warunków, jakie spełnić muszą członkowie zarządów, rad nadzorczych, komisji rewizyjnych czy prokurenci spółki prowadzącej działalności pożyczkową. Za niewykonanie tych obowiązków prawo przewiduje dotkliwe sankcje karne – grzywna do 500 000 zł lub kara pozbawienia wolności do 2 lat. Rosnące wymagania wobec praktyków tego rynku powodują, iż działalność pożyczkowa staje się profesjonalna i nie może jej już prowadzić przypadkowy przedsiębiorca. Nie może być też prowadzona jako działalność uzupełniająca do podstawowej.

Od marca 2016 roku obowiązują również nowe przepisy regulujące poziom dopuszczalnego kosztu kredytu konsumenckiego. Aktualnie przepisy ograniczające koszt kredytu odnoszą się zarówno do kosztów odsetkowych, jak i pozaodsetkowych oraz opłat za opóźnienie spłaty. Nakładają także obowiązek zwrotu klientowi wszelkich opłat w przypadku niewypłacenia kredytu. To podniosło bezpieczeństwo klientów sektora kredytu konsumenckiego, w tym oczywiście sektora instytucji pożyczkowych.

Warto również zauważyć kolejne, wspólne dla całego sektora kredytu konsumenckiego regulacje, a mianowicie ustawę Prawo bankowe oraz ustawę o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego i Rzeczniku Finansowym. Pierwsza rozszerzyła zakres informacji przetwarzanych i wymienianych przez podmioty sektora bankowego oraz rejestry kredytowe o informacje przekazywane przez instytucje pożyczkowe. Druga określiła między innymi maksymalne stawki opłat na pokrycie działalności Rzecznika Finansowego w związku z działalnością instytucji pożyczkowych. Tym samym także sektor ma swój wkład w podniesienie ochrony praw klientów rynku konsumenckiego. W konsekwencji instytucje pożyczkowe zostały objęte nadzorem Rzecznika Finansowego, z obowiązkiem wdrożenia postępowania reklamacyjnego, tożsamego dla wszystkich podmiotów finansowych objętych tym nadzorem. Obie przyczyniły się do wzrostu bezpieczeństwa klientów.

Elementem prawnego ekosystemu ochrony prawnej klienta rynku konsumenckiego, którego sektor instytucji pożyczkowej jest częścią, jest także znowelizowana Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów, obowiązująca od kwietnia 2016 roku, która silnie wzmocniła uprawnienia UOKiK. Rozszerzyła też katalog praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, związanych z tzw. misselingiem, dając UOKiK większe uprawnienia w zakresie podejmowania decyzji (tzw. decyzje tymczasowe) i przymuszania do niezwłocznego zaniechania określonych działań jeszcze w toku postępowania, prowadzonego przez UOKiK, czy też wzmacniając możliwości monitoringu, prowadzonego przez UOKiK poprzez instytucję tzw. „tajemniczego klienta”.

Kluczowa zmiana przed nami

Opisane powyżej zmiany w otoczeniu prawnym dopełniają obraz szerokiego zakresu narzędzi, praw i uprawnień klienta oraz instytucji ustawowo uprawnionych do ochrony praw konsumenta, które w niezwykle silny, pełny sposób wzmacniają poziom jego bezpieczeństwa. Pomimo tak szerokiego katalogu narzędzi prawnych i samoregulacji, nadal brakuje niezwykle istotnego elementu ekosystemu ochrony praw konsumenta, a jednocześnie ochrony praw i wizerunku sektora instytucji pożyczkowych, jakim jest rejestr instytucji pożyczkowych. Postulat w tym zakresie był zgłaszany już od wielu lat – Konferencja Przedsiębiorstw Finansowych występowała już w roku 2008 z projektem założeń do nadzoru nad rynkiem pożyczkowym, po drodze przygotowując projekt kompletnej regulacji ustawowej w tym zakresie. Te postulaty zostaną zapewne spełnione dopiero w tym roku – po uchwaleniu ostatecznie projektu Ustawy o kredycie hipotecznym. W ten sposób można będzie uznać, iż bezpieczeństwo, jakiego doświadczyć mogą klienci wszystkich sektorów rynku kredytu konsumenckiego, jest nie tylko prawie jednakowe, ale praktycznie tożsame.

***

Andrzej Roter, Prezes Zarządu, Konferencja Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce

W początkach kariery zawodowej asystent w Instytucie Teorii Ekonomii Uniwersytetu Gdańskiego, z zainteresowaniami badawczymi w obszarze jakości i poziomu życia oraz zjawiska ubóstwa. Doświadczenie w branży finansowej zdobył w pracy w Kredyt Banku SA, BRE Banku SA, BEST S.A. Od 2004 roku Dyrektor Generalny, a od 2016 – Prezes Zarządu Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce. Współautor Zasad Dobrych Praktyk rynku finansowego w Polsce – projektu zainicjowanego przez Komisję Nadzoru Finansowego. Autor koncepcji programu etycznego w Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych i formuły samorządowego audytu etycznego oraz zasad funkcjonowania Komisji Etyki KPF. Autor wielu artykułów na temat rynku consumer finance, współautor książki na temat doświadczeń międzynarodowych w stosowaniu regulacji upadłości konsumenckiej. Inicjator i współorganizator kilku cyklicznych projektów badawczych. Członek Zarządu Eurofinas – europejskiej platformy samorządowej, skupiającej domy finansowe z 18 krajów Unii Europejskiej.