15 marca 2017 r., z okazji obchodzonego po raz 34. Światowego Dnia Konsumenta, odbył się Kongres Konsument 2017. Inicjator i organizator Kongresu – Federacja Konsumentów kolejny już raz zaprosiła do współpracy w tym zakresie Konferencję Przedsiębiorstw Finansowych i inne organizacje branżowe. Hasłem przewodnim wydarzenia było: KONSUMENCI I PRZEDSIĘBIORCY NA RYNKU – RAZEM CZY OSOBNO?
Otwarcia Kongresu dokonał Kamil Pluskwa–Dąbrowski, Prezes Federacji Konsumentów, zapowiadając krótkie wystąpienia zaproszonych do udziału w tej części gości.
Marek Niechciał, Prezes UOKiK, podkreślił w swym wystąpieniu ważną rolę branżowych kodeksów etycznych i samoregulacji w procesie ochrony zbiorowych interesów konsumentów. Powiedział też, że rosnąca liczba firm działających na polskim rynku, poddających się samoregulacji, napawa optymizmem. Zdaniem Prezesa UOKiK to, jak ta samoregulacja będzie wyglądać, zależy tylko od poddających się jej firm. Ma ona jednak sens tylko wtedy, gdy wykracza poza obowiązujące prawo oraz wtedy, gdy przewiduje określone sankcje za złamanie przyjętych zasad, przy czym za sankcję nie można uznać wykreślenia łamiącego zasady podmiotu z danego rejestru.
Prezes UOKiK przyznał też, że kierowana przez niego instytucja często korzysta z możliwości współpracy z organizacjami samorządowymi w przypadku rozwiązywania poszczególnych spraw. Zaapelował też do środowiska o poświęcenie należytej staranności w zakresie reklamowania swych produktów czy usług. Chodzi m.in. o niewprowadzanie klientów w błąd oraz niestosowanie przekazów kreujących w sposób sztuczny popyt oraz niezgodnych ze stanem faktycznym i prawem. Prezes UOKiK dodał także, że nieuczciwość ze strony przedsiębiorcy godzi w słabszą stronę relacji, to jest konsumenta – godzi w jego dobrobyt, poczucie sprawiedliwości i wiarę, że system prawny państwa działa w należyty sposób. Trzeba więc działać tak, by firmy wierzyły konsumentom, a konsumenci – firmom.
Andrzej Roter, Prezes Zarządu KPF, stwierdził, że tym, co łączy uczestników rynku, jest wiedza – zarówno wiedza przedsiębiorców o zachowaniach konsumentów, jak i wiedza konsumentów o sposobach funkcjonowania firm. To przekonanie jest źródłem motywacji do działań, prowadzonych przez KPF w obszarze badań, których wyniki KPF systematycznie udostępnia uczestnikom rynku. Pobudził też zebranych do głębszej refleksji dotyczącej zagadnienia samoregulacji.
– Jedną z najbardziej zasadniczych kwestii w odniesieniu do samoregulacji jest taki sposób jej wdrożenia i organizacji, by stanowiła nie tylko pojedynczy akt przyjęcia zasad dobrych praktyk, ale by stanowiła efektywny proces, polegający na ich monitorowaniu, egzekwowaniu, aktualizowaniu. Warto zastanowić się, jak sprawić, by samoregulacja dawała uczestnikom rynku wiedzę, a jednocześnie łączyła przedsiębiorców, konsumentów oraz reprezentujących ich interesy organizacji konsumenckich – powiedział Andrzej Roter.
Kodeks Dobrych Praktyk Reklamy Konsumenckiej i Sąd Arbitrażowy
W odpowiedzi na potrzeby rynku i oczekiwania konsumentów, w Fundacji Konsumentów prowadzony jest projekt stworzenia Kodeksu Dobrych Praktyk Reklamy Konsumenckiej oraz Sądu Arbitrażowego. Jego prezentacji dokonali adw. Olesia Frączek, Wiceprezes Federacji Konsumentów oraz Michał Herde, Prezes Oddziału Federacji Konsumentów w Warszawie.
Prowadzący określili proponowaną przez siebie koncepcję jako uzupełnienie innych, działających już na rynku rozwiązań w tym zakresie. Kodeks Dobrych Praktyk Reklamy Konsumenckiej, bo o nim mowa, zawiera ogólne wytyczne, które mają być rozszerzone przez poszczególne branże działające na rynku konsumenckim w formie mechanizmów samoregulacji. Co ważne, nie mogą one opierać się na obowiązujących w tym zakresie regulacjach prawnych. Do prac nad projektem została zaproszona również KRRiT, by nadawcy mogli zostać zaznajomieni z oczekiwaniami w zakresie emisji przekazów reklamowych.
Według Federacji Konsumentów sam Kodeks to za mało, dlatego FK proponuje wdrożenie narzędzia weryfikacji zachowania przedsiębiorcy, który będzie sygnatariuszem Kodeksu. Będzie nim Sąd Arbitrażowy Izba Reklamy, o charakterze „kasacyjnym”. Będzie m.in. orzekał o zgodności reklamy z Kodeksem. Statut Sądu będzie przewidywał sankcje za ignorowanie orzeczeń Sądu. System sankcji jest obecnie w fazie projektowania, ale wiadomo już, że obejmą one działania wewnętrzne, niejawne (miękkie), wykluczenie z grona sygnatariuszy, na działaniach publicznych kończąc.
Rolą FK będzie czuwanie nad respektowaniem zapisów Kodeksu oraz kontrola wykonywania orzeczeń (zwykłe zaniechanie stosowania danej reklamy).
Sesje warsztatowe
W ramach warsztatów, do przeprowadzenia których Konferencja Przedsiębiorstw Finansowych została zaproszona przez Federację Konsumentów, Andrzej Roter przedstawił m.in. zjawisko anomii rynkowej, bazując na wynikach badania „Moralność finansowa Polaków”, przeprowadzonego przez KPF w 2016 r.
– Niski poziom kondycji moralności płatniczej Polaków musi być uwzględniony w dyskusji nad propozycjami zmian prawnych w odniesieniu do instytucji przedawnienia – stwierdził Andrzej Roter.
Mecenas Mirosława Szakun, Doradca Prawny KPF, przedstawiła zaś prawną analizę zjawiska przedawnienia zobowiązania kredytowego oraz wpływ planowanych regulacji w tym zakresie na funkcjonowanie rynku finansowego, a także zmianę zachowań klientów w obszarze moralności finansowej.
Pozostałe warsztaty poprowadzili:
– „Egzekucja z rachunku bankowego: zbieg różnych egzekucji, kwota wolna od zajęcia” – dr Tadeusz Białek, Dyrektor Zespołu Prawno-Legislacyjnego Związku Banków Polskich, adw. Monika Bielicka, Prawnik Federacji Konsumentów
– „Co wiemy na temat suplementów?” – prof. dr hab. Iwona Wawer, Zakład Chemii Fizycznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Wiceprezes Federacji Suplementów, adw. Olesia Frączek, Wiceprezes Federacji Konsumentów
– „Compliance w sprzedaży bezpośredniej a skargi konsumentów” – adw. Michał Chodkowski, Partner w Kancelarii Łaszczuk i Wspólnicy, Pełnomocnik Administratora Kodeksu PSSB i Michał Herde, Prezes Oddziału Federacji Konsumentów w Warszawie
– „Reklama produktów finansowych” – Monika Zakrzewska, Prezes Fundacji Rozwoju Rynku Finansowego, adw. Monika Bielicka, Prawnik Federacji Konsumentów
– „Skuteczność rozwiązań samoregulacyjnych w zakresie reklamy żywności skierowanej do dzieci” – Andrzej Gantner, Dyrektor Generalny Polskiej Federacji Producentów Żywności, adw. Olesia Frączek, Wiceprezes Federacji Konsumentów.
Konsumenci i przedsiębiorcy – razem czy osobno?
W trakcie podsumowującego Kongres panelu dyskusyjnego, moderowanego przez dziennikarkę, Katarzynę Montgomery, uczestnicy starali się znaleźć odpowiedź na pytanie: Konsumenci i przedsiębiorcy – razem czy osobno? W panelu udział wzięli: Dorota Karczewska, Wiceprezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów; Adam Abramowicz, Poseł RP, Członek Parlamentarnego Zespołu na rzecz Wspierania Przedsiębiorczości i Patriotyzmu Ekonomicznego; Jerzy Bańka, Wiceprezes Związku Banków Polskich; Andrzej Roter, Prezes Zarządu KPF; Monika Zakrzewska, Prezes Fundacji Rozwoju Rynku Finansowego; Kamil Pluskwa-Dąbrowski, Prezes Federacji Konsumentów; Anna Mossakowska-Ziemniak, Wiceprezes Federacji Suplementów; Anna Pietrzak, Członek Zarządu Polskiego Stowarzyszenia Sprzedaży Bezpośredniej; Piotr Stańczak, Dyrektor Europejskiego Centrum Konsumenckiego; Andrzej Gantner, Dyrektor Generalny Polskiej Federacji Producentów Żywności.
W trakcie dyskusji skupiono się na konieczności współpracy i wzajemnego zaufania w relacji przedsiębiorca – konsument. Dyskutowano nie tylko nad znanym zjawiskiem przewagi informacyjnej przedsiębiorców w tej relacji. Jednocześnie dużo uwagi poświęcono relacji pomiędzy wierzycielami a dłużnikami, skutkującej w przypadku utrudnionej egzekucji długu, której przyczyną nader często jest brak rzetelności w wywiązywania się z zobowiązań i odpowiedzialności po stronie dłużnika, co w sposób naturalny skutkuje wzrostem cen usług finansowych dla rzetelnych konsumentów.
Zapytany o to, co musiałoby się zadziać, aby nastąpił wzrost zaufania do przedsiębiorców przez konsumentów, Andrzej Roter, odparł, że niezwykle istotne jest to, by uczestnicy rynku nie tylko mówili i podkreślali wagę samoregulacji, ale by uczynić z niej przestarzeń współpracy, współdziałania. By tak się stało, wszyscy odpowiedzialni uczestnicy rynku musza potraktować je jak narzędzie do dbałości o dobro wspólne.
– Bardzo ważne jest współdziałanie wszystkich uczestników rynku – konsumentów, przedsiębiorców oraz organizacji konsumenckich i samorządowych na rzecz ujawniania przypadków naruszania dobrych praktyk do właściwych organów, np. Komisji Etyki – stwierdził Andrzej Roter. – Poziom zaangażowania społecznego jest w naszym kraju na tyle niski, że nie angażujemy się w kwestie związane ze zgłaszaniem zauważonych naruszeń. Tego właśnie potrzeba do efektywnego monitorowania praktyk biznesowych, a przez to – wywierania pozytywnej presji na profesjonalnych uczestników rynku. Dzięki temu moglibyśmy uniknąć rosnącej statystycznie liczby nowych ustaw i zmian w obowiązujących przepisach, które podnoszą koszty aktywności ekonomicznej wszystkich uczestników rynku.
Poruszono także wątek współpracy na styku międzynarodowym. Kwestie roszczeń konsumenckich bądź egzekucji długu pomiędzy stronami pochodzącymi z innych krajów, nawet unijnych, jest dziś ogromnie trudna, pomimo pojawiających się transgranicznych rozwiązań prawnych w tym zakresie. Zdaniem ekspertów w interesie konsumentów jest, by przedsiębiorcy rynku konsumenckiego byli silni. Wbrew pozorom, konsumenci mają duży wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorstw – choćby poprzez codzienne decyzje o korzystaniu z ich towarów czy usług. Wiele w tej kwestii zmienił także Internet, w szczególności social media, gdzie konsument może wyrazić swoją opinię na temat danego przedsiębiorcy, towaru czy usługi. Rola państwa w kwestii ochrony praw konsumentów pozostaje jednak znacząca. Podkreślono jednak ogromne znaczenie organizacji konsumenckich i samorządowych w pracach nad kształtem regulacji.
W tej części dyskusji powrócono też do zagadnienia nierzetelnej reklamy, zwłaszcza produktów finansowych. Według biorących udział w dyskusji ekspertów reklama nie jest ofertą samą w sobie, a jedynie zaproszeniem dla konsumenta do zapoznania się ze szczegółową ofertą. Zgodnie stwierdzono, że sytuacja na rynku finansowym w tym zakresie jest niezmiernie trudna, co wynika z obowiązujących regulacji, nakazujących przekazanie ogromnej ilości informacji w bardzo krótkim przecież czasie. Posiłkowano się tu przykładem różnic w cenie kredytu, pomimo identycznego RRSO.
Wnioskiem końcowym, płynącym z dyskusji była ogromna rola samoregulacji w budowaniu zaufania, bez względu na branżę jakiej dotyczy. Chodzi jednak o samoregulację, która będzie powszechna i wciąż ulepszana, w oparciu o wiedzę i informacje, wymieniane pomiędzy wszystkimi uczestnikami rynku. Uczciwi przedsiębiorcy zdecydowanie odpowiedzą więc na postawione w debacie pytanie: RAZEM.
W Kongresie wzięły udział organizacje reprezentujące firmy sprzedaży bezpośredniej, firmy z sektora finansowego oraz producentów i dystrybutorów suplementów diety.
