Wczoraj, czyli 18 maja 2023 r., weszła w życie kolejna część przepisów ustawy o zmianie ustaw w celu przeciwdziałania lichwie, potocznie określanej mianem „ustawy antylichwiarskiej”. Jej głównym celem jest zwalczanie nieprawidłowości jakie zidentyfikowano na rynku pożyczek i kredytów konsumenckich, ale część wprowadzonych zmian dotyczy także działalności samych instytucji pożyczkowych, nowych wymogów organizacyjnych oraz sprawowania nad nimi nadzoru przez Komisję Nadzoru Finansowego.
Ustawa antylichwiarska wprowadza zmiany w łącznie 9 aktach prawnych, z czego najistotniejsze w kodeksie cywilnym oraz ustawie o kredycie konsumenckim dotyczące cywilnoprawnych aspektów udzielania pożyczek i kredytów konsumenckich. Wprowadzono także zmiany w Kodeksie karnym poprzez zdefiniowanie kosztów pozaodsetkowych. Wpłynie to na zakres zastosowania art. 304 Kodeksu karnego, tj. sankcjonującego przestępstwo lichwy.
Zmiany w kodeksie cywilnym obejmują m.in.: ustalenie maksymalnej wysokości kosztów pozaodestkowych dla umowy pożyczki z osobą fizyczną i niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową, która obliczana jest według wskazanego przez ustawodawcę wzoru. Zdefiniowano także, co należy rozumieć przez pozaodsetkowe koszty pożyczki oraz ustalono ich maksymalną wysokość na nie więcej niż 25% całkowitej kwoty pożyczki. Wprowadzono także dodatkowe obowiązki informacyjne dla dającego pożyczkę obejmujące przekazanie przed zawarciem umowy pożyczki informacji o łącznej wysokości pozaodsetkowych kosztów, wysokości odsetek i kwocie należnej z tytułu odsetek, którą pożyczkobiorca zobowiązany jest uiścić, ale także doprecyzowano zasady zwrotu pożyczki w przypadku przedterminowej spłaty.
Nowe przepisy Kodeksu cywilnego nie znajdują zastosowania do umowy pożyczki pieniężnej udzielanej przez instytucję pożyczkową oraz do umów kredytu i pożyczki udzielanych przez banki.
Podobnie, w ustawie o kredycie konsumenckim wprowadzono wysokość maksymalnych pozaodsetkowych kosztów kredytu, z tym że odróżniono sytuację tzw. chwilówek, czyli kredytów konsumenckich udzielanych na okres krótszy niż 30 dni, oraz kredytów o okresie spłaty dłuższym niż 30 dni. Maksymalna wysokość pozaodsetkowych kosztów w umowie o kredyt konsumencki nie może przekroczyć 45% całkowitej kwoty kredytu.
Poza przepisami dotyczącymi umów kredytów konsumenckich, ustawa antylichwiarska doprecyzowuje definicję instytucji pożyczkowej oraz wprowadza – co istotne – nowe zasady badania zdolności kredytowej przez instytucję pożyczkową. Nowy art. 9a ustawy o kredycie konsumenckim opisuje, jakie kroki instytucja pożyczkowa powinna podjąć celem zbadania zdolności kredytowej konsumenta oraz wskazuje, na jakich informacjach i dokumentach należy się oprzeć. Możliwe będzie także skorzystanie z oświadczenia konsumenta o jego dochodach i stałych wydatkach gospodarstwa domowego, wraz z dokumentami potwierdzającymi wysokość dochodów konsumenta – jeśli informacje uzyskane od „zaufanych dostawców w gromadzących i przetwarzających dane niezbędne oceny zdolności kredytowej” będą nie wystarczające. Każdorazowo takie oświadczenie będzie odbierane w przypadku gdy wysokość kredytu przekraczać będzie dwukrotność minimalnego wynagrodzenia za pracę (o 1 lipca 2023 roku będzie to kwota wyższa niż 6980 PLN, a od 1 lipca 2023 – 7200 PLN).
Zmiany obejmują także, a co kluczowe, zasady działania samych instytucji pożyczkowych. Na skutek zmian mogą one prowadzić działalność jedynie w formie spółki akcyjnej lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością posiadającej radę nadzorczą o minimalnym kapitale zakładowym w wysokości 1 000 000 PLN. Członkiem zarządu, rady nadzorczej lub prokurentem instytucji pożyczkowej będzie mogła być wyłącznie osoba, która nie była prawomocnie skazana za przestępstwo przeciwko wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi gospodarczemu, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi lub przestępstwo skarbowe, a do wniosku o wpis instytucji pożyczkowej w rejestrze dołączyć trzeba będzie odpowiednie zaświadczenia z Krajowego Rejestru Karnego.
Co istotne, w ustawie o kredycie konsumenckim dodano odrębny rozdział 5ab dotyczący nadzoru nad działalnością instytucji pożyczkowych, który sprawować ma Komisja Nadzoru Finansowego. Celem nadzoru jest kontrola i egzekwowanie zgodności tej działalności z ustawą.
Jednym ze źródeł informacji dot. działalności podmiotów nadzorowanych będą sprawozdania roczne i kwartalne, których przekazywanie do Komisji Nadzoru Finansowego będzie obowiązkiem instytucji pożyczkowej. Sprawozdania dotyczyć będą m.in. informacji o udzielonych kredytach konsumenckich, w tym ich liczbie, wartości, strukturze terminowej i walutowej oraz opóźnieniach w spłatach, zawartych umowach o kredyt konsumencki, w tym ich liczbie, rodzajach oraz statusie czy o łącznych przychodach uzyskanych z działalności w zakresie udzielania kredytu konsumenckiego z wyodrębnieniem przychodów uzyskanych w związku z pozaodsetkowymi kosztami kredytu.
Ustawodawca przyznał Komisji Nadzoru Finansowego określone uprawnienia, z których może ona korzystać w ramach nadzoru. Obejmują one m. in.:
- Możliwość zażądania, aby instytucja pożyczkowa przekazała jej informacje inne niż te przekazywane w sprawozdaniach, a które są niezbędne dla realizacji celów nadzoru;
- Wydawanie zaleceń instytucji pożyczkowej dotyczące zapewnienia zgodności działalności w zakresie udzielania kredytu konsumenckiego z ustawą.
Wprowadzono także katalog sankcji, jakie Komisja Nadzoru Finansowego może nakładać. Mogą być one nakładane za:
- nieprzekazywanie informacji w ramach rocznych i kwartalnych sprawozdań lub przekazywanie tych informacji w nieprawidłowy sposób (art. 59 ust. 1 Ustawy o kredycie konsumenckim);
- nieprzekazywanie informacji żądanych przez KNF w ramach nadzoru, ale innych niż te w ramach kwartalnych i rocznych sprawozdań lub przekazywanie ich w nieprawidłowy sposób (art. 59h ust. 1 pkt 1 Ustawy o kredycie konsumenckim)
- niewykonanie zaleceń wydanych przez KNF w ramach nadzoru nad instytucją pożyczkową (art. 59h ust. 1 pkt 2 Ustawy o kredycie konsumenckim)
- stwierdzenie, że działalność instytucji pożyczkowej (w tym prowadzona z udziałem pośrednika kredytowego) jest wykonywana z naruszeniem lub wbrew w warunkom ustanowionym w Ustawie o kredycie konsumenckim
Większość przepisów Ustawy antylichwiarskiej już obowiązuje – od 18 grudnia 2022 roku lub od 18 maja 2023 roku (czyli od wczoraj). Wyjątkiem są przepisy (nowego rozdziału 5ab w ramach ustawy o kredycie konsumenckim) dotyczące nadzoru KNF nad instytucjami pożyczkowymi, które wejdą w życie 1 stycznia 2024 roku.
Szczegółowe omówienie zmian, jakie niesie ze sobą ustawa antylichwiarska znajduje się w opracowaniu pt. Kredyt konsumencki na nowych zasadach. Przewodnik dla instytucji pożyczkowych, dostępnym pod tym linkiem: https://www.linkedin.com/posts/finlegaltech_kredyt-konsumencki-na-nowych-zasadach-activity-7065212462375002112-glAE
